Kontrowersje wokół diet odchudzających

Dyskusje na temat skuteczności diet cud trwają od kilku lat. Coraz częściej zadajemy sobie pytanie jaką dietę wybrać, która z nich jest najskuteczniejsza w leczeniu nadwagi i otyłości.  Należy podkreślić, iż rozróżniamy jadłospisy bazujące na zwiększonej ilości białka oraz takie, które posiadają wzmożoną konsumpcję węglowodanów lub tłuszczu [1-3]. Kilka badań wykazało, że diety bogate w białko a zawierające mało węglowodanów wiążą się z większą utratą masy ciała w ciągu 3 do 6 miesięcy, niż diety konwencjonalne (wysoka podaż węglowodanów a niska zawartość tłuszczu) [4-12].

Jednak istnieje wiele badań udowadniających, że takiej zależność pomiędzy makroskładnikami, a redukcją masy ciała nie ma [13-17]. Mniejsza ilość badań, które uwzględniały przebywanie na diecie przez 12 miesięcy nie udowodniły tezy że jadłospisy o niskiej ilości węglowodanów oraz wysokobiałkowe były lepsze od tych zawierających dużo węglowodanów i mało tłuszczu [6,10,16,18-21]. Natomiast odkryto istotną zależność pomiędzy dietami wegetariańskimi opartymi na dużej podaży węglowodanów i niskiej ilości tłuszczu, które okazały się skuteczniejsza od diety konwencjonalnej (wysoka podaż węglowodanów a niska zawartość tłuszczu) [22-24].

Wśród badań trwających powyżej 1 roku wykazano, że jadłospisy wegetariańskie charakteryzujące się niską zawartością tłuszczu są lepsze od konwencjonalnej diety niskotłuszczowej [24]. Udowodniono również, że niskotłuszczowa dieta była skuteczniejsza od tych o umiarkowanej zawartości tłuszczu [25]. Stwierdzono, że dieta śródziemnomorska (umiarkowana zawartość tłuszczu) jest efektywniejsza od diety niskotłuszczowej [12,26]. Niska podaż węglowodanów przyczynia się do lepszej redukcji masy ciała w odróżnieniu od diet ubogich w tłuszcz [12]. Nie wykazano statystycznych różnic pomiędzy wysoką a niską konsumpcją białka [10].

Nowo pojawiająca się na rynku dieta, uwaga mediów i entuzjazm naukowców może wpływać na ilość zwolenników konkretnego rodzaju diety. Zasadniczym pytaniem większości przeprowadzonych badań było to czy osoby z nadwagą uzyskują lepsze wyniki przy założeniu przestrzegania diety przez dłuższy okres czasu, które podkreśliły by specyficzny rozkład makroskładników odżywczych. Uznano potrzebę przeprowadzenia dużych badań, które byłyby wstanie jednoznacznie określić który z trzech głównych makroskładników diety (białka, tłuszcze, węglowodany) należy ograniczyć by uzyskać najlepszą redukcję tkanki tłuszczowej. W celu udowodnienia tego należało by przeprowadzić eksperyment trwający minimum 2 lata, gdyż najwyższy spadek masy ciała odnotowuje się w ciągu 6-12 miesiąca od rozpoczęcia diety, a należy również wziąć pod uwagę efekt jo-jo (powrotu masy ciała z przed rozpoczęcia planu odchudzającego). Przyjrzyjmy się bliżej dietą, które obecnie biją rankingi popularności.

Dieta Dr Dukana

Jest to dieta, którą każdy otyły Polak zna. Ogólnie o tej diecie można napisać, że polega na zwiększeniu spożycia białka przy jednoczesnym zmniejszaniu węglowodanów i tłuszczy. Dieta dzieli się na trzy fazy: uderzeniowa (jemy prawie wyłącznie proteiny pochodzenia zwierzęcego), spalania tłuszczu (jemy wybrane warzywa),  stabilizacji (jemy owoce i produkty zbożowe). Żeby utrzymać wagę należy przez resztę życia stosować raz w tygodniu (przez jeden dzień) fazę uderzeniową, czyli jeść prawie wyłącznie białko. U stosujących tę dietę nie stwierdzono żadnych poważniejszych niedoborów składników odżywczych i w ich wyniku powikłań zdrowotnych. Warunkiem koniecznym są prawidłowo funkcjonujące nerki i wątroba, które mogą być obciążone w czasie fazy uderzeniowej.

Niestety nie wszystko jest idealne w diecie proteinowej doktora Pierre’a Dukana. Pierwszą wadą jaką należy wymienić jest pierwsza faza protal. Faza ta jest dość restrykcyjna jeżeli chodzi o zakres możliwości w produktach żywieniowych. Co prawda odchudzający się nie będzie chodził z pustym żołądkiem, ale monotonia pokarmów jakie wymusza na nim ta faza może zniechęcić do spożywania nabiału i chudych mięs. Dodatkowo podczas stosowania diety Dukana, w ciągu pierwszych trzech dni odchudzający powinien liczyć się z możliwością wystąpienia zmęczenia oraz osłabienia, które po kilku dniach ustąpi. Dla wielu ludzi stosowanie diety proteinowej w ciągu kilku pierwszych dni może stać się powodem wystąpienia zaparć. U niektórych może wystąpić także lekkie uczucie głodu.

Dieta Protal (Dieta Dukana, proteinowa) ma zalety oraz wady lecz oficjalne stanowisko lekarzy nie zaleca stosowania tej diety, gdyż jest restrykcyjna i sprzeczna z zasadami zdrowego żywienia.

Dieta Atkinsa

Zwana w Polsce Dietą Kwaśniewskiego jest dokładnie przeciwnym biegunem diety Dukana. Według jej wskazań neleży jeść syto i tłusto, jednocześnie redukując spożywanie węglowodanów. Już w pierwszym etapie kuracji szybko tracimy na wadze i to całkiem dużo. Nie jesteśmy zmuszeni do ciągłego i uciążliwego mierzenia kalorii czy ważenia posiłków. Dieta nie ma ograniczeń ilościowych, można jeść do syta. Osoby u których zdiagnozowano cukrzyce typu I i II mogą skutecznie i bez obaw stosować dietę kardiologa Arthura Atkinsa. Podczas jej trwania nasz organizm sprawuje kontrole nad wydzielaniem insuliny skutkiem czego jest złagodzenie choroby a nawet w wielu przypadkach jej całkowite wyleczenie.

Pomimo licznych zalet dieta Atkinsa ma spore grono przeciwników, którzy mają kilka zastrzeżeń do niej a także do rzeczy proponowanych przez nowojorskiego kardiologa. Zarzucają oni że stosowanie jej niesie ze sobą ryzyko różnych zdrowotnych powikłań jak np. miażdżyca, osteoporoza, zaburzenia pracy serca oraz choroby nerek. Dieta może spowodować kwasicę ketonową, co jest wynikiem zaburzonego stosunku węglowodanów do tłuszczów. Efekty uboczne to wzdęcia, nieprzyjemny oddech i poczucie osłabienia. Lekarze nie zalecają stosowania tej diety, gdyż jest ona dość monotonna i nie nadaje się do długotrwałego stosowania. Ponadto osłabia koncentrację, pamięć i spostrzegawczość. Według racjonalnych przesłanek tłuszcze powinny stanowić około 30% dziennie spożywanych posiłków, według diety Atkinsa stanowią 70%.

Dieta 5:2 dr. Mosley’a

Dieta 5:2 to plan żywienia skomponowany przez popularnego brytyjskiego lekarza Michaela Mosley’a. Dzięki swojemu programowi dietetycznemu, jego twórca w zaledwie 30 dni stracił 6 kg. Dieta jest prosta, dobra dla osób zapracowanych, przepisy łatwe do zastosowania.

Przez 5 dni możesz jeść wszystko to co lubisz (dzienna wartość odżywcza nie powinna przekraczać 1800 kcal), ale na dwa dni w tygodniu musisz zmniejszyć spożycie posiłków do 500 kcal (kobiety) / 600 kcal (mężczyźni). Warto wiedzieć, że dobry obiad, pełnowartościowy z mięsem, ziemniakami i surówką to od 300-400 kcal. Lepiej jednak rozłożyć je pomiędzy dniami, kiedy jemy normalnie, bo w ten sposób prościej nam będzie je przetrwać.

Główną zaletą diety jest jej skuteczność. Zwolennicy programu twierdzą bowiem, że dzięki dwóm dniom postu kurczy się nam żołądek, przez co w pozostałe dni nie potrzebujemy tyle jedzenia, co zwykle. W konsekwencji prowadzi to do utraty wagi. Poza tym, dieta jest prosta i tania w przeważającą część tygodnia jemy zwyczajne, niedrogie produkty i nie musimy martwić się o przygotowywanie wyszukanych, dietetycznych dań.

Diecie zarzuca się to, że może rozregulować metabolizm – po 5 dniach obżarstwa trudno przejść na dwa dni postu i drastyczne zmniejszenie kaloryczności posiłków. Diety nie mogą stosować osoby chore na cukrzycę. Dni postne nie muszą, choć mogą, następować po sobie. Według psychologów dieta 5 do 2 może prowadzić do wypracowania przez stosujące ją osoby schematu postępowania charakterystycznego dla osób z zaburzeniami odżywania. Nie poleca się jej więc osobom szczególnie wrażliwym na stymulujące ich zachowania bodźce zewnętrzne.

Dieta 3D Chili

O diecie tej zrobiło się głośno niedawno, kiedy sieć zaczęły zalewać zdjęcia uwidaczniające efekty stosowania planu odżywiania. Podstawą tej diety jest uwzględnienie w jadłospisach trzech podstawowych grup przypraw, które są jak najbardziej naturalnymi produktami. Przyprawy czerwone zawierające naturalny składnik kapsaicynę działają agresywnie na tkankę tłuszczową, przyczyniają się do spalania jej. Imbir, cynamon oraz kardamon oznaczone jako grupa żółta mają działać stymulująco na przewód pokarmowy, przez zwiększone wydzielanie soków żołądkowych. Ostatnią grupą są przyprawy zielone do których zaliczamy bazylię, oregano, czosnek, tymianek, miętę i szałwię mają one łagodzić żołądek i zmniejszać dolegliwości typowe dla niestrawności.

Siłę przypraw potęgują kapsułki, w których skład wchodzą tylko produkty pochodzenia roślinnego. Należy je spożywać trzy razy dziennie w zależności od funkcji: kapsułki żółte (wspomagające-spożywane przy śniadaniu), czerwone (spalające tkankę tłuszczową-stosowane podczas obiadu) i zielone (oczyszczające-suplementowane przy kolacji). Dieta składa się z 28 jadłospisów, a każdy dzień opiera się na 5 posiłkach, które rekomendują dietetycy. W diecie wykorzystywane są ogólnodostępne produkty spożywcze, a dodatkowo uwzględnia się w niej spożywanie oleju lnianego zawierającego kapsaicynę (dobowa dawka to 10ml).

Dieta 3D Chili wspomaga walkę z nieprawidłową podaż kwasów omega 3 do omega 6, których stosunek w jadłospisach przeciętnego Polaka jest zaburzony, co jest oczywiście wyłącznie zaletą.

Jadłospisy narzucają sprecyzowaną ilość poszczególnych produktów, którą należy spożyć podczas danego posiłku, dzięki czemu nie trzeba się zastanawiać, co zjeść by nie przekroczyć dozwolonej kaloryczności. Dieta jest smaczna, uwzględnia przepisy przygotowania potraw, a forma diety jest innowacyjna (stosuje się jąkorzystając z wolnostojącego kalendarza lub z telefonu, tabletu lub komputera). Dieta uwzględnia główne założenia stowarzyszeń walki z nadwagą i otyłością (ilość energii pochodząca z tłuszczu to 25%, węglowodanów 60% i białka 15%). Jest jedną z nielicznych diet dostępnych na rynku, która uwzględnia racjonalne odżywianie.

Wadą na pewno jest to, że olej lniany zawierający kapsaicynę nabyć można tylko u producenta diety 3D Chili (jedyny na rynku olej lniany z kapsaicyną w saszetkach), w sklepach spożywczych można dostać wyłącznie czysty olej lniany. W trakcie stosowania diety musisz być przygotowany na konieczność przygotowywania posiłków (brak cateringu). Plan 3D Chili odradza się osobą cierpiących na stany zapalne żołądka i jelit oraz alergię pokarmową na którąś z wyżej wymienionych przypraw.

Rekomendacje dietetyczne

Według rekomendacji WHO dieta zgodna z zasadami prawidłowego żywienia powinna zawierać:

• 25-35% tłuszczu,

• 45-65% węglowodanów

• 10-15% białka [27, 28, 29].

U osób z nadwagą i otyłością niezbędne jest ograniczenie spożycia kalorii, czyli dieta niskoenergetyczna (niskokaloryczna) [30, 31, 32, 33]. Głównym założeniem tej diety jest deficyt kaloryczny w stosunku do wydatku energetycznego, wynoszący 500-1000 kcal/dobę, co umożliwia tygodniowo ubytek masy ciała o 0,5-1kg. Diety niskokaloryczne najczęściej zawierają od 1000 do 1400 kcal. Należy jednakże zaznaczyć, iż indywidualne zapotrzebowanie energetyczne może być determinowane wieloma parametrami i dlatego poziomy energetyczne diet odchudzających winny być ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta z osobna. Dla kobiet zwykle przyjmuje się około 1200 kcal dziennie, a dla mężczyzn 1600 kcal.

W typowej diecie niskokalorycznej zalecane jest ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych i pokarmów węglowodanowych o wysokim indeksie glikemicznym oraz większe spożycie warzyw i wody. Z metaanalizy przeprowadzonej przez Yu-Poth  wynika, iż obniżenie spożycia energii z tłuszczów o 1% wiąże się z redukcją masy ciała o 0,28 kg [34]. Należy dodać, iż niewłaściwy dobór produktów podczas długotrwałego stosowania diet niskokalorycznych może wiązać się ze zmniejszonym spożyciem witamin i składników mineralnych [35]. Najszybsze ubytki masy ciała uzyskuje się na początku kuracji. Wynika to ze zużycia glikogenu wewnątrzustrojowego oraz ograniczenia spożycia węglowodanów. Z analizy badań przeprowadzonej przez Narodowe Instytuty Zdrowia USA wynika, iż stosowanie diety niskokalorycznej powoduje redukcję masy ciała średnio o 8% w okresie 3-12 miesięcy [36, 37]. Inni autorzy wykazali obniżenie masy ciała po 6 miesiącach o 9,7% w stosunku do stanu przed dietą. Natomiast po 1-2 latach terapii redukcja wynosiła średnio 5%, a po 3-4,5 latach 4% [38, 39, 40, 41].

Piśmiennictwo:

1. Jéquier E, Bray GA. Low-fat diets are preferred. Am J Med 2002;113:Suppl:41S-46S.
2. Willett WC, Leibel RL. Dietary fat is not a major determinant of body fat. Am J Med  2002;113:Suppl:47S-59S.
3. Willett WC, Leibel RL. Dietary fat is not a major determinant of body fat. Am J Med 2002;113:Suppl:47S-59S.
4. Skov AR, Toubro S, Rønn B, Holm L, Astrup A. Randomized trial of protein vs carbohydrate in ad libitum fat reduced diet for the treatment of obesity. Int J Obes Relat Metab Disord 1999;23:528-36.
5. Skov AR, Toubro S, Rønn B, Holm L, Astrup A. Randomized trial of protein vs carbohydrate in ad libitum fat reduced diet for the treatment of obesity. Int J Obes Relat Metab Disord 1999;23:528-36.
6. Foster GD, Wyatt HR, Hill JO, et al. A randomized trial of a low-carbohydrate  diet for obesity. N Engl J Med 2003;348: 2082-90
7. Samaha FF, Iqbal N, Seshadri P, et al. A low-carbohydrate as compared with a low-fat diet in severe obesity. N Engl J Med 2003;348:2074-81
8. Yancy WS Jr, Olsen MK, Guyton JR, Bakst RP, Westman EC. A low-rarbohydrate ketogenic diet versus a low-fat diet to treat obesity and hiperlipidemia: a randomized, controlled trial. Ann Intern Med. 2004; 140:769-77.
9. Volek J, Sharman M, Gómez A, et al. Comparison of energy-restriced very low-carbohydrate and low-fat diets on weight loss and body composition In overweight men and women. Nutr Metab (Lond) 2004;1:13.
10. Due A, Toubro S, Skov AR, Astrup A. Effect of normal-fat diets, either medium or high In protein, on body weight In overweight subjects: a randomised 1-year trial. Int J Obes Relat Metab Disord 2004; 28:1283-90.
11. Gardner CD, Kiazand A, Alhassan S, et al. Comparison of the Atkins, Zone, Ornish and LEARN diets for change In weight and related risk factors among overweight premenopausal women: the A to Z Weight Loss Study: a randomized trial. JAMA 2007; 297:969-77.
12. Shai I, Schwarzfuchs D, Henkin Y, et al. Weight loss with a low-carbohydrate, Mditerranean, Or low-fat diet. N Engl J Med. 2008; 359:229-41.
13. Noakes M, Keough JB, Foster PR, Clifton PM. Effect of an energy-restricted, high-protein, low-fat diet relative to a conventional low-fat, high-carbohydrate diet on weight loss, body composition, nutritional status, and markers of cardiovascular health In obese women. Am J Clin Nutr 2005; 81:1298-306
14. McLaughlin T, Carter S, Lamendola C, et al. Effects of moderate variations In macronutrient composition on weight loss and reduction In cardiovascular disease risk In obese, insulin-resistant adults. Am J Clin Nutr 2006;84:813-21.
15. McMillan-Price J, Petocz P, Atkinson F, et al. Comparison of 4 diets of varying glycemic load on weight loss and cardiovascular risk reduction In overweight and obese Young adults: a randomized controlled trial. Arch Intern Med. 2006;166:1466-75.
16. Das SK, Gilhooly CH, Golden JK, et al. Long-term effects of 2 energy-restricted diets differing In glycemic load on diet ary adherence, body composition, and metabolizm In CALERIE: a 1-y randomized controlled trial. Am J Clin Nutr 2007;85:1023-30.
17. Lecheminant JD, Gibson CA, Sullivan DK, et al. Comparison of a low carbohydrate and low FAT diet for weight maintenance In overweight Or obese adults enrolled In a clinical weight management program. Nutr J 2007;6:36.
18. Stern L, Iqbal N, Seshadri P, et al. The effects of low-carbohydrate versus conventional weight loss diets In severely obese adults: one-year follow-up of a randomized trial. Ann Intern Med. 2004;140:778-85.
19. Dansinger ML, Gleason JA, Griffith JL, Seleker JP, Schaefer EJ. Comparison of the Atkins, Ornish, Weight Watchers and Zone diets for weight loss and heart disease risk reduction: a randomized trial. JAMA 2005;293:43-53.
20. Luscomb-Marsh ND, Noakes M, Wittert GA, Keough JB, Foster P, Clifton PM. Carbohydrate restricted diets high In either monounsaturated FAT Or protein are equally effective In promoting FAT loss and improving blond lipids. Am J Clin Nutr 2005; 81:762-71
21. Keogh JB, Luscombe-Marsh ND, Noakes M, Wittert GA, Clifton PM. Longterm weight maintenance and cardiovascular risk factor are not different following weight loss on carbohydrate-restricted diets high In either monounsaturated FAT Or potein In obese hyperinsulinemic men and women. Br J Nutr 2007;97:405-10.
22. Ornish D, Scherwitz LW, Billings JH, et al. Intensive life style chan ges for reversal of coronary heart disease. JAMA 1999;281:1380
23. Barnard ND, Cohen J, Jenkins DJ, et al. A low-fat vegan diet improves glycemic control and cardiovascular risk factors In a randomized clinical trial In individuals with type 2 diabetes. Diabets Care 2006;29:1777-83.
24. Turner-McGrievy GM, Barnard ND, Scialli AR. A two-year randomized weight loss trial comparing a vegan diet to a more moderate low-fat diet. Obesity (Silver Spring) 2007;15:2276-81.
25. Toubro S, Astrup A. Randomized comparison of diets for maintaining obese subjects’ weight after major weight loss: ad lib, low FAT, high carbohydrate diet v fixe energy intake. BMJ 1997;314:29-34.
26. McManus K, Antinoro L, Sacks F. A randomized controlled trial of a moderate-Fat, low-energy diet compared with a low FAT, low-energy diet for weight loss In overweight adults. Int J Obes Relat Metab Disord 2001; 25:1503-11.
27. Special issue – Diet, nutrition and the prevention of chromic diseases: scientific background papers of the joint WHO/FAO expert consultation, Geneve 28. January – 1. February 2002. Public Health Nutrition 2004; 7, 1(A) suppl. 1001.
28. Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych pod red. Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008.
29. Report of the Dietary Guidelines Advisory Committee on the Dietary Guidelines for Americans 2010.
30. National Institutes of Health/National Heart, Lung, and Blood Institute. Clinical guidelines on the identification, evaluation and treatment of overweight and obesity in adults. Obes Res 1998; 6: 51S-210S.
31. Zahorska-Markiewicz B, Podolec P, Kopeć G et al.: Polish Forum for Prevention Guidelines on overweight and obesity. Kardiol Pol 2008; 66(5): 594-6.
32. Klein S, Burke LE, Bray GA et al.: Clinical implications of obesity with specific fokus on cardiovascular disease: A statement for professionals from American Heart Association Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism: endorsed by the American College of Cardiology Foundation. Circulation 2004; 110, 2952-67.
33. Otyłość. Zapobieganie i leczenie. Red. M. Jarosz, L. Kłosiewicz–Latoszek. PZWL, Warszawa 2006.
34. Yu-Poth S, Zhao G, Etherton T et al.: Effects of the National Cholesterol Education Program’s Step I and Step II dietary intervention programs on cardiovascular disease risk factors: a meta-analysis. Am J Clin Nutr 1999; 69, 632-46.
35. Grzybek A, Kłosiewicz-Latoszek L, Targosz U: Changes in the intake of vitamins and minerale by men and women with hyperlipidemia and overweight during dietetic treatment. Eur J Clin Nutr 2002; 56 (12), 1162-8.
36. National Institutes of Health: Clinical guidelines on the identifications, evaluation and treatment of a overweight and obesity in adults: the evidence report. Obes Res 1998; 6 (supl. 2): S51-209.
37. Anderson JW, Konz BC, Fredrich RC et al.: Long-term weight-loss maintenance: a meta-analysis of US studies. Am J Clin Nutr 2001; 74579-84.
38. Dansinger ML, Tatsioni A, Wong JB et al.: Meta-analysis: the effect of dietary counseling for weight loss. Ann Intern Med 2007; 147: 41-50.
39. Wing RR, Hill JO: Successful weight loss maintenance. Annu Rev Nutr 2001; 21, 323-41.
40. Wadden TA, Butryn ML, Byrne KJ: Efficacy of lifestyle modification for long-term weight control. Obes Res 2004; 12: 151s-162s.
41. Strychar I: Diet in the management of weight loss. CMAJ 2006; 174, 1, 56-63.