Według badań przeprowadzonych w 2007r. American Family Physician, niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszym schorzeniem występującym na świecie wywołanym przez deficyt mikroskładnika w organizmie. Niedokrwistość dotyka od 9 do 12% białych kobiet latynoskich, około 20% afro amerykanek i meksykanek oraz 2% dorosłych mężczyzn [1]. Niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje wtedy, gdy poziom hemoglobiny w organizmie jest poniżej normy. Hemoglobina jest białkiem w czerwonych krwinkach, który transportuje tlen w organizmie. Żelazo jest istotnym elementem hemoglobiny bez niego ciało nie może uzyskać niezbędnej ilości tlenu [2]. Niedobór żelaza prowadzi do zmęczenia i innych symptomów niedokrwistości. W poniższym artykule postaram się wyjaśnić przyczyny, objawy i sposoby leczenia anemii.
Jaką rolę pełni żelazo w organizmie?
Żelazo znajduje się w każdej komórce i jest niezbędne do wytwarzania krwi. Organizm potrzebuje tego mikroskładnika do transportu tlenu będącego składnikiem hemoglobiny i mioglobiny wiążących tlen wewnątrz erytrocytów [3]. Hemoglobina znajdująca się w czerwonych krwinkach pełni bardzo ważną rolę w przenoszeniu tlenu z płuc do tkanek. Mioglobina ulokowana w mięśniach przyjmuje, przechowuje, transportuje oraz uwalnia tlen. Oprócz swojej funkcji w produkcji krwi część żelaza jest przechowywana jako składnik białka i wykorzystywana w procesach oddychania, metabolizmu i syntezy kolagenu i neurotransmiterów [4].
Najczęstsze przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza
Według badań przeprowadzonych w 2007r. American Family Physician żelazo tracimy podczas krwawienia, obumierania starych komórek, menstruacji i przenoszenia żelaza do płodu w czasie ciąży. Mężczyźni i niemiesiączkujące kobiety tracą około 1mg żelaza dziennie. Natomiast kobiety miesiączkujące tracą więcej o 0,6 – 2,5% niż grupa omówiona powyżej [1]. Straty żelaza zależne są od: wieku, płci oraz innych czynników wewnętrznych.
Wewnętrzna utrata krwi przyczynia się do niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza. Wrzody, hemoroidy i rak są przykładami stanów, które mogą powodować krwawienie wewnętrzne. Krwawienie menstruacyjne polegające na cyklicznym złuszczaniu się nabłonka macicy wraz z występującym w nim żelazem, wpływa na zwiększone ryzyko anemii.
Niezdolność do wchłaniania żelaza oraz celiakia (dziedziczona choroba autoimmunologiczna), wyłącza jelito cienkie od absorbowania substancji odżywczych – m.in. żelaza. Konsumpcja glutenu prowadzi do immunologicznej, toksycznej reakcji powodującej uszkodzenia jelita cienkiego i wpływającej na wchłanianie mikroskładników. Innym czynnikiem wywołującym niedokrwistość jest usunięcie części żołądka lub jelita cienkiego w wyniku czego przyswajane jest mniej żelaza [5]. Pokarmami bogatymi w żelazo jest czerwone mięso, żółtka, ciemne zielone warzywa, suszone owoce lub ziarna [6].
Niewystarczające spożycie żelaza jest mniej konwencjonalną przyczyną anemii. Dotyczy głównie grupy o zwiększonym zapotrzebowaniu na żelazo: młodzieży i kobiet w ciąży. Nastolatki potrzebują więcej żelaza koniecznego do prawidłowego wzrostu organizmu, podczas gdy kobiety w ciąży potrzebują tego składnika ze względu na rozwijający się płód, wyższą objętość krwi i krew utraconą podczas porodu [7].
Według Michele Hoh (MD, Associate Clinical Professor of Medicine, UCLA Family Medicine Practice, Iris Cantor/ UCLA Women’s Health Center), szybki wzrost i częste oddawanie krwi może spowodować wzrost zapotrzebowania na żelazo.
Ciąża przyczynia się do utraty żelaza poprzez wzrost tkanki i nadmiernej utraty krwi w trakcie porodu i w okresie poporodowym [3]. Zgodnie z 2011r. recenzja opublikowana w Springer Verlag, niedokrwistość po porodzie jest znacznym problemem zdrowotnym kobiet ciężarnych. Stan ten jest związany z chwiejnością emocjonalną, depresją jak i obniżoną zdolnością poznawczą. Ta sama publikacja wskazuje, że 14% kobiet w Europie, które suplementują żelazo i 24% kobiet które były tydzień po porodzie nie miały anemii poporodowej [8].
Potencjalne ryzyko
Niedokrwistość może powodować zmęczenie, które utrudnia lub osłabia aktywność fizyczną osób dorosłych. Może mieć wpływ na pamięć i psychikę u nastolatków. U pacjentów z niedokrwistością, osób chorych na nerki, niewydolność serca i / lub raka mogą zmniejszać ryzyko przeżycia i podnosić wskaźnik śmiertelności [9]. U kobiet w ciąży anemia może zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu i prowadzić do niższej masy urodzeniowej dziecka [7].
Etapy rozwoju niedokrwistości:
- Anemia rozpoczyna się niewystarczającą podażą żelaza. Podczas tego okresu zapasy żelaza w obrębie szpiku kostnego są niewielkie. Objawy zazwyczaj nie są obecne.
- Niedobory żelaza pogłębiają się i wpływają na poziom hemoglobiny.
- Spadek produkcji hemoglobiny do poziomu rozwoju anemii [9].
Jak pokonać niedokrwistość z niedoboru żelaza?
W celu zapewnienia odpowiedniej ilości żelaza w organizmie, zaleca się by pokryć jego dzienne zalecane zapotrzebowanie [10].
| Płeć/wiek | mg na dzień |
|---|---|
| Mężczyźni 19-50 rok życia | 10mg |
| Kobiety 19-50 rok życia | 18mg |
| Kobiety ciężarne | 27mg |
Symptomy anemii
Objawy anemii związane są z cięższą pracą serca, które musi pracować intensywniej aby dostarczyć taką samą ilość tlenu do komórek [7].
Główne objawy to:
- osłabienie i zmęczenie
- duszność
- zawroty głowy
Inne mogące wystąpić objawy:
- bóle głowy,
- blada skóra,
- splątanie,
- brak popędu seksulanego,
Diagnostyka i postępowanie w anemii
Lekarz musi zdiagnozować anemię na podstawie wyników morfologii krwi, przeprowadzić wywiad chorobowy i badania ogólne [11].
Jeśli cierpisz na niedokrwistość należy:
- suplementować żelazo
- jeść więcej pokarmów bogatych w żelazo: czerwone mięso, fasola, szpinak, ryby, zboża
- spożywać pokarmy bogate w witaminę C, która zwiększa przyswajalność brakującego składnika, źródłem kwasu askorbinowego są: papryka, pomarańcze, truskawki, brukselka, brokuły, słodkie ziemniaki, kalafior, kapusta włoska i ananasy. [12]
- w ostateczności lekarz może zalecić transfuzję krwi [7].
Kontrowersje wokół żelaza vs. aktywność fizyczna
Wiele kobiet i mężczyzn, którzy biorą udział w regularnych, intensywnych ćwiczeń takich jak bieganie, pływanie, kolarstwo mają nieodpowiedni stan żelaza [13 , 14]. Możliwe wyjaśnienia obejmują zwiększoną utratę krwi z przewodu pokarmowego po bieganiu i większe wykorzystanie czerwonych krwinek. Ponadto czerwone krwinki w obrębie stóp mogą pękać podczas jazdy na rowerze. Z tych względów zwiększone zapotrzebowanie na żelazo może być większe u tych osób o 30% niż u tych charakteryzujących się umiarkowaną aktywnością [13].
Trzy grupy sportowców mogą być narażone na wystąpienie niedoborów żelaza i wystąpienia anemii: lekkoatletyczki, biegacze długodystansowi i sportowcy będący wegetarianami. Szczególnie ważne dla tych grup jest spożywanie zalecanej ilości żelaza i zwrócenie uwagi na czynniki żywieniowe, które zwiększają wchłanianie żelaza. Jeśli odpowiednia interwencja żywieniowa nie pokryje zalecanego zapotrzebowania na żelazo, może być wskazana suplementacja żelaza. W jednym z badań dotyczących pływaczek, naukowcy stwierdzili, że suplementacja 125mg siarczanu żelaza na dobę, zapobiega wyczerpaniu się zapasó żelaza w organizmie. Wówczas sportsmenki utrzymują odpowiedni poziom żelaza i nie dochodzi do żołądkowo-jelitowych skutków ubocznych obserwowanych przy podaży wyższych dawek suplementacji żelaza [15].
W skrócie:
Żelazo to jedno z najbardziej powszechnych metali na ziemi – jest niezbędne do powstawania form życia i prawidłowej pracy fizjologii człowieka. Jest integralną częścią wielu białek i enzymów, które utrzymują ciało w dobrej kondycji. U ludzi żelazo jest wymaganym składnikiem białek biorących udział w transporcie tlenu. Jest istotne dla regulacji wzrostu i różnicowania komórek. Niedobór żelaza ogranicza dostarczanie tlenu do komórek, co prowadzi do zmęczenia, niskiej wydajności pracy i zmniejszonej odporności. Z drugiej strony, nadmiar ilości żelaza może powodować toksyczność, a nawet śmierć.
Piśmiennictwo:
- „ Iron Deficiency Anemia” Am. Fam. Physician (2007)
- „Handouts: Iron Deficiency Anemia” www.anemia.org
- „Iron In Diet” http://www.nlm.nih.gov (2013)
- „Hemoglobin and Functions of Iron” www.ucsfhealth.org (2002)
- „What is Celiac Disease?” www.celiac.org (1998)
- „Top Ten Iron Rich Foods” www.webmed.org (2005)
- „Anemia Fact Sheet” www.womenshealth.gov (2008)
- „Postpartum Anemia: Definition, Prevalence, Causes and consequences” Springerlink (2011)
- „Anemia” www.umm.edu (2011)
- „Iron” http://ods.od.nih.gov (2007)
- „How is Iron Deficiency Anemia Diagnosed?” http://www.nhlbi.nih.gov (2011)
- „Iron and Iron Deficiency” www.cdc.gov (2011)
- „Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium and Zinc.” Institute of Medicine. Washington, DC: National Academy Press, (2001).
- Clarkson PM and Haymes EM. „Exercise and mineral status of athletes: calcium, magnesium, phosphorus, and iron.” Med Sci Sports Exerc 1995;27:831-43.
- Brigham DE, Beard JL, Krimmel RS, Kenney WL. Changes in iron status during competitive season in female collegiate swimmers. Nutrition 1993;9:418-22.
